از سه سال پیش که تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی افزایش یافت، بخش اعظمی از فشارها برروی بخش کشاورزی ایجاد شده و گران شدن سموم شیمیایی و کودها روی چرخه و فرآیند محصولات اثر گذاشته است.

از یک طرف افزایش چند برابری قیمت سم و از سوی دیگر کاهش بارندگی و نبود منابع کافی آب سبب شده تا دولت و بخش اعظمی از کشاورزان قزوینی از ابتدای سال جاری تاکنون تمام هم و غم خودشان را برروی کنترل سن گندم و حتی مبارزه با آفات متمرکز کنند.

بدون شک افزایش قیمت سموم کشاورزی برای یک بهره‌برداران با هزینه‌های سنگین تولید همراه بوده و در این شرایط ممکن است به علت صرفه جویی در هزینه‌ها همانند سنوات گذشته نتوانند به شکل مناسب و مستمر به سمپاشی مزارع و باغ‌ها اقدام کنند.

 زمانی که آفات افزایش یابد و بیماری‌های کشاورزی روند رو به فزاینده‌ای داشته باشند، به طور حتم کیفیت محصولات کاهش یافته و کشاورز در نهایت با محصولاتی که امکان صادرات آن پایین رفته مواجه می‌شود.

در چنین شرایطی باید چه کارهایی انجام داد تا میزان خسارات کاهش یابد؟ که مریم کشاورز بعنوان یکی از کارشناسان نظام مهندسی کشاورزی استان قزوین و پژوهشگر این به سووالات ما پاسخ داد:

قیمت سموم کشاورزی از ابتدای سال تاکنون تا چه اندازه افزایش یافته است؟ کدام سم‌ها در حال حاضر نایاب یا کمیاب شده‌اند؟

خیلی راحت می‌توان گفت که بیشتر سموم بین ۲ تا سه برابر با افزایش قیمت مواجه بوده‌اند و این موضوع باعث شده تا کشاورزان در مضیقه باشند و این کالاها را به سختی تهیه کنند.

برخی برندها متعلق به کشورهای اروپایی که بسیار قدرتمند تلقی می‌شود و نفوذپذیری و اثر بالایی دارد این روزها کمیاب شده و عده‌ای از سم فروشان با انبار کردن، قیمت آن را افزایش می‌دهند؛ البته این موضوع تازه‌ای نیست چون به طور کلی سموم شیمیایی تاریخ انقضای بالایی دارند و این باعث شده تا عده‌ای با واردات این محصولات و انبار کردن آن به احتکار و افزایش قیمت آن در بازار اقدام کنند.

الان مدتی است که قیمت سموم از سوی مغازه داران به صورت غیر واقعی اعلام می‌شود و تقریبا منصفانه نیست؛ به عنوان مثال برخی مغازه دارها سم‌هایی را که از ۲ سال قبل با ارز چهار هزار تومانی دولت تهیه کردند و اکنون آن را با قیمت آزاد در بازار عرضه می‌کنند؛ این سم‌های یک لیتری با قیمت ۹۰ هزار تومان فروش می‌رفت و اکنون به ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان رسیده است.

آیا سموم دیگری سراغ دارید که این چنین با افزایش قیمت مواجه شده باشد؟

بله، برخی سم‌های موجود در بازار نیز بسیار کاربرد داشته و برای دفع آفات مورد استفاده قرار می‌گیرد که با چند برابر قیمت روبرو شده، همچنین برخی سم‌ها که در ظروف ۲۵۰ سی سی به قیمت ۳۵۰ هزارتومان به فروش می‌رفت، اکنون قیمت آن به یک میلیون تومان رسیده و برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد که بخواهد زمین و باغات کوچک خود را با آن سمپاشی کند.

کمبود سم تا چه اندازه می‌تواند روی کیفیت محصولات اثرگذار باشد؟

کشاورزان قبلا با توجه به آفات خود و برای پیشگیری از گسترش بیماری، به خرید سم اقدام می‌کردند، حتی زمانی که مزرعه آن‌ها درگیر آفات نبود، باز هم سمپاشی صورت می‌گرفت، از آنجایی که برخی از سم پاشی‌ها به منظور حفظ تعادل بین آفات مفید و مضر در مزرعه صورت می‌گیرد، اگر به درستی و به موقع انجام نشود، چرخه طبیعی مزرعه را مختل کرده و باعث تقویت آفات مضر می‌شود؛ این مساله در نهایت کشاورز را مجبور می‌کند تا از سموم قوی‌تری استفاده کند که ادامه این روند به مراتب برای انسان مضر بوده و باعث بروز برخی بیماری‌ها خواهد شد.

در گذشته کشاورزان با شخم زدن پاییزی و زمستانی از گسترش آفات جلوگیری می‌کردند، اما اکنون چنین کاری دیگر انجام نمی‌شود که شاید یکی از دلایل آن افزایش هزینه نیروی انسانی باشد و یا ادوات مورد نیاز و ارزان قیمت برای این کار وجود ندارد.

پس با این اوصاف گرانی روی همه فرآیندهای کشاورزی اثر گذاشته است.

بله دقیقا، یخ آب‌هایی که در زمستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت اکنون حذف شده و استفاده از آبیاری قطره‌ای جایگزین آن شده که همین مساله، یعنی آبیاری قطره‌ای تا حدودی برای درختان مضر بوده و باعث می‌شود تا ریشه‌ها هنگام رشد در سطح قرار گرفته و استحکام درخت ضعیف شود.

آبیاری قطره‌ای حتی رشد علف‌های هرز را کاهش داده، درحالی که برخی از علف‌های هرز برای باغداری مفید است، به عنوان مثال در آفت زنجره یک سری از علف‌ها وجود دارند که دارای منفعت هستند و آفت‌ها را دور می‌کنند؛، اما اگر درصد استفاده از سموم افزایش یابد و از علف کش‌های بسیاری استفاده کنیم، این علف‌ها به کلی از بین رفته و موجب گسترش جمعیت آفات خواهد شد.

اگرچه وقتی سم کمتری استفاده می‌کنیم، قدرت بیشتری به حشرات داده‌ایم تا در مزرعه جولان دهند یا حتی از نظر ظاهری، کرم خوردگی و لکه‌ها روی میوه افزایش یابد، اما به طور کلی اندازه سموم شیمیایی کمتر بوده و میوه‌ها سالم‌تر هستند.

کدام محصولات بیشتر به سم پاشی نیاز دارند؟

باید بگوییم کدام یک از آفات نیاز بیشتری به سمپاشی دارند؛ مهم‌ترین آن سن غلات بوده که بسیار با آن درگیر هستیم؛ همچنین آفت زنجره در درخت مو، آتشک در هسته دارها مانند هلو و انواع بیماری‌های قارچی، لب شتری و سفیدک سطحی که بسیار مهم بوده و نیاز به سمپاشی دارند.

کشاورزان هنگام سمپاشی باید چه اقداماتی را در دستور کار قرار دهند؟

کشاورز باید سمپاشی را در زمان مناسب و به موقع جدی بگیرد و هرگونه اهمال و سستی می‌تواند به ضرر کشاورز و محصولات او تمام شود، مساله دیگر استفاده از سمپاش است که بسیار مهم بوده و باید مورد توجه قرار گیرد؛ میزان پاشش مهم است تا سموم هدر نرود، همچنین زمان سم پاشی بسیار اهمیت دارد و در زمان وزش باد نباید این کار را انجام داد، وزش باد نمی‌گذارد که سموم به میزان کافی برروی برگ‌ها بنشیند، برای این مهم باید به هشدارهای هواشناسی توجه کرده و زمین نیز زیر بارش باران نباشد.

در مراحل بعدی کنترل PH (خاصیت اسیدی یا بازی داشتن) آب برای حل کردن سم درون آن بسیار مهم است و در برخی موارد نیز موارد تاثیرگذاری بیشتر سم باید مورد استفاده قرار گیرد.

باید توجه کرد سمپاشی قبل از طلوع آفتاب یا اوایل صبح انجام شود که تحت تابش مستقیم آفتاب قرار نگیرد و یا هنگام عصر باشد که ماندگاری سموم بیشتر بوده و اثرگذاری قوی‌تری خواهد داشت، همچنین دستگاه سمپاشی بعد از هر بار استفاده کاملا باید شست و شو شود که با سموم جدید قاطی نشود چرا که ممکن است هنگام مخلوط شدن در کنار هم اثرات یکدیگر را از دست داده یا اثرات معکوسی پیدا کنند.

در خصوص کودهای کشاورزی هم آیا قیمت‌ها افزایش یافته یا خیر؟ و این تغییرات قیمت تا چه اندازه تاثیرگذار بوده است؟

در استان قزوین ما از کودهای گوگردی و اسید هیومیک استفاده می‌کنیم تا PH خاک را کنترل کنیم، برای یک باغ با نشاط باید کنترل PH آن به صورت مرتب انجام شود؛ برخی برندهای خارجی از کشورهایی نظیر ترکیه یا هند نیز افزایش قیمت داشته تا جایی که در گذشته کود ۱۴۰ هزار تومان بود الان به ۷۰۰ هزار تومان شده، برخی کودها نیز با افزایش قیمت‌های سرسام آوری روبرو شده‌اند که برای کشاورز به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد.

زمانی می‌توانیم از سموم کمتری استفاده کنیم که کوددهی مناسب باشد، عقیده من این است که در کنار هر کشاورز باید یک کارشناس حضور داشته باشد و این موضوع باید از سوی نظام مهندسی کشاورزی تقریبا ضروری تلقی گردد، چراکه تغذیه زمین و باغ بنیه درختان و گیاهان را تقویت کرده و از آن‌ها در مقابل آفات جلوگیری می‌کند.

به عنوان مثال کمبود عناصری مانند بور، روی، آهن و کلسیم درخت را ضعیف می‌کند و باعث حمله آفات می‌شود، چون در چنین شرایطی شیره پرورده درون درخت کمتر شده و آفات به سمت درخت کشیده می‌شوند، کرم خراط که این روزها به درختان آسیب می‌زند، در مقابل شیره پرورده درختان ضعیف است، تجربه هم ثابت کرده که درختان با بنیه قوی از هرگونه آفات مصون هستند.

البته باید دقت داشته باشیم که میزان کوددهی در کشاورزی بیش از اندازه افزایش پیدا نکند، چراکه این موضوع به افزایش نیترات درون میوه‌ها منجر شده و بیماری سرطان را در بین مردم افزایش می‌دهد؛ یک اتفاق خوبی که بعد از گران شدن کالاهای کشاورزی افتاد، حرکت کشاورزان به سمت مبارزه بیولوژیک بوده که استفاده از شکارگرهای طبیعی باعث می‌شود تا خسارت کاهش پیدا کند.

مدیریت کشاورز مهم‌تر از سم و کود است، وجود کارشناس در کنار یک کشاورز ضروری است، وقتی کارشناسی کنار کشاورز حضور داشته باشد و به او مشاوره بدهد، هزینه‌های کشاورز به صرفه خواهد شد و شکل ظاهری محصولات نیز بهبود پیدا می‌کند؛ بنابراین اعتقاد ما این است که هزینه داشتن کارشناس یک سرمایه گذاری محسوب شده و به نفع خود کشاورزان است.

به تازگی‌ نقش کارشناس در کشاورزی استان قزوین پررنگ شده و کارشناسان نیز فقط سموم ضروری و مهم را در دستور کار قرار می‌دهند تا کشاورزان با کمترین هزینه به محصولی با کیفیت دست پیدا کنند.